Belang van de (fiets)helm

Een manier om (ernstige) ongevallen minder zwaar te maken is door het dragen van een helm. De kans op dodelijk hoofdletsel neemt na het dragen van een helm met maar liefst 71% af.. SWOV heeft een schatting gemaakt van de potentiële reductie van het aantal fietsslachtoffers in Nederland wanneer alle fietsers altijd een fietshelm zouden dragen. Dit komt neer op een besparing van ongeveer 85 verkeersdoden en 2500-2600 ernstig verkeersgewonden . Wanneer we dit vergelijken met het totaal van 229 fietsdoden is dat substantieel.

Over het algemeen komen fietshelmen weinig in het Nederlandse straatbeeld voor. Er zijn geen objectieve gegevens over het fietshelmgebruik in Nederland. Op basis van de voorlopige resultaten van een internationale vragenlijststudie uit 2015 onder een - mogelijk niet geheel representatieve - groep volwassen fietsers in 17 landen kunnen we wel een indicatie geven. Van de ruim zevenhonderd Nederlandse ondervraagden zegt 34% een helm te hebben. Echter, slechts een kleine groep (2%) draagt de helm altijd; het merendeel (70%) nooit. En als de helm gedragen wordt, is het vaak (60%) bij sportactiviteiten.

Opvallend is dat in het buitenland de Fietshelm veel normaler is in het straatbeeld. In sommige landen (zoals Nieuw-Zeeland) is het verplicht en in andere landen is de fietscultuur veel minder sterk zoals de Verenigde Staten. Dit is ook gelijk een reden waarom men in Nederland niet aan de helmplicht wilt, met uitzondering van de speed-pedelec en fietsen die harder gaan dan 25 km p/u. Organisaties zijn bang dat mensen dan (veel) minder willen gaan fietsen, hiernaast geeft de Nederlandse Fietsersbond aan dat mensen dan denken dat ze veiliger zijn waardoor zij aangeven dat het mogelijk niet leidt tot minder ongevallen. Dit wordt ook onderschreven door de Belgische Fietsersbond Door eerst energie te steken in andere maatregelen, bijvoorbeeld veiliger infrastructuur, lagere snelheden voor auto’s en betere fietslessen, voorkom je ook andere ongevallen aldus de Fietsersbond. Je pakt de oorzaak aan in plaats van het gevolg. Verschillende buitenlandse studies laten inderdaad zien dat het fietsgebruik afneemt na invoering van een helmplicht, ook al vinden de meeste studies een dergelijk effect niet of slechts tijdelijk.

De meest voorkomende reden waarom Nederlanders geen fietshelm dragen is dat de fietsrit ‘te kort’ is en dat dan een helm niet nodig is, dat het niet comfortabel is en/of dat leeftijdsgenoten de helm ook niet dragen, kortom het is niet ‘hip’ om een helm te dragen.

Wanneer ouders gevraagd zijn naar waarom hun kinderen geen helm dragen zien we het volgende. Het vaakst genoemde motief om kinderen niet langer een fietshelm te laten dragen, is dat hun leeftijdsgenootjes ook zonder fietshelm fietsen en dat de ouders niet willen dat hun kind opvalt. Andere motieven voor ouders om de helm niet te laten dragen, zijn dat hun kind voorzichtig is en veilig genoeg fietst, en dat zij de route naar school veilig genoeg vinden.

Buitenlands onderzoek laat zien dat er verschillende redenen zijn om wel of geen fietshelm te gebruiken. Een belangrijke reden om wel een helm te gebruiken is een wettelijke verplichting. Zo verhoogde de invoering van wetgeving het aandeel fietsers met een fietshelm aanzienlijk, waarbij de feitelijke stijging varieerde tussen 37% en 91% over de verschillende landen (Australië, Nieuw Zeeland, Verenigde Staten) Karkhaneh et al, 2006. In Finland steeg het gebruik na invoering van de helmplicht (zonder handhaving) met ongeveer 20 percentagepunten

Radun, I. & Olivier, J. (2018). Bicycle helmet law does not deter cyclists in Finland. In: Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour. . Deze situatie is echter niet compleet door te voeren op de Nederlandse situatie, omdat de fietscultuur hier heel anders is.

Helmcampagnes leiden over het algemeen tot een stijging van het gebruik, vooral bij kinderen. Al neemt het helmgebruik na het beëindigen van de campagne soms ook weer af. Ook zijn mensen meer geneigd een helm te dragen naarmate anderen (leeftijdsgenoten) dat vaker doen en het een gewoonte is. We zien dit in Nederland reeds gebeuren met (ouderen) op e-bikes, die steeds vaker een fietshelm dragen.